Zasady prawidłowego doboru powłoki złota
Współcześnie dominującą techniką dekorowania metali złotem jest technika galwanicznego nakładania jego dekoracyjnych warstw. W zależności od charakteru użytkowego wyrobu dobiera się odpowiednie elektrolity, z których osadza się powłoki o wymaganych parametrach. Współczesny pozłotnik ma do dyspozycji roztwory (tabela 1):
– do zazłacania, przeznaczone do nakładania bardzo cienkich warstw złota o grubości nie większej niż 0,175 µm. Osadzać można zarówno warstwy czystego złota, jak i złota niższej próby, przy czym zawartość złota nie może spaść poniżej 10 ct. Przy tych grubościach barwa metalu, na który nakłada się, wpływa na efekt kolorystyczny powłoki złota. Uzyskiwane w procesie zazłacania warstwy są nieodporne na ścieranie. Aby poprawić ich trwałość zaleca się lakierowanie.
– do pozłacania, przeznaczone do nakładania powłok złota o grubości do 0,5 µm. Osadzać można zarówno warstwy czystego złota, jak i złota niższej próby, przy czym zawartość złota nie może spaść poniżej 10 ct. Do pozłacania dostępne są kąpiele umożliwiające osadzanie powłok złota o różnej barwie, zbliżonej do barwy złota metalurgicznego. Nie wymagają dodatkowego pokrycia powłokami organicznymi. Konserwację pozłacanych wyrobów przeprowadza się jedynie za pomocą łagodnych środków czyszczących, najlepiej stosując jedynie wodę destylowana. Nie zaleca one się pozłacania w ten sposób wyrobów narażonych na tarcia mechaniczne. Powłoki złote uzyskiwane w tego typu procesach są nieszczelne i nie chronią wyrobów przed korozją. Nie powinny być stosowane w przypadkach, gdy przedmioty przeznaczone są do częstego kontaktu z żywnością lub płynami. Dotyczy to naczyń liturgicznych – szczególnie kielichów mszalnych.
– do złocenia przeznaczone do nakładania powłok złota do 2,5 µm (tabela 2). Takie kąpiele są szczególnie zalecane złotnikom zarówno do produkcji biżuterii, jak i dewocjonaliów. Osadzane warstwy charakteryzują się wysoką zawartością złota dochodzącą do 99,99% (tabela 4), mikrotwardością kilkakrotne przewyższającą twardość wyrobów ze złota (tabela 3) i szczelnością gwarantującą pełną izolację podłoża od szkodliwych oddziaływań środowiska. W renomowanych firmach pozłotniczych stosowane są najczęściej pokrycia o grubości powyżej 1 µm, mikrotwardości klasy c (około 180 w skali Knoop) i czystości klasy 1.
– do platerowania galwanicznego przeznaczone do nakładania grubych powłok złota. Tego typu procesy stosowane są najczęściej do galwanoplastycznego wytwarzania biżuterii i zastępują metalurgiczne metody wytwarzania. Wykorzystywane są również przy wykonywaniu kopii i rekonstrukcji brakujących elementów obiektów zabytkowych.
– vermeil przeznaczone do nakładania powłok złota na srebrze. Złocąc wyroby ze srebra należy pamiętać, aby nałożyć warstwę minimum 2,5 µm. Poniżej tej grubości musimy liczyć się z dyfuzją srebra przez warstwę złota i powstaniem ciemnych nalotów na powierzchni złoconego srebra. Proces vermeil stosuje się do pokrywania wnętrz naczyń korpusowych, kielichów mszalnych i przedmiotów mających kontakt z produktami spożywczymi.
A jak to wygląda w praktyce?
Cena złota, a co za tym idzie cena usługi złocenia, decyduje o wyborze rodzaju nakładanej powłoki. Niestety najczęściej tylko zazłaca się wyroby jubilerskie – niezależnie od ich przeznaczenia. Nawet przy produkcji i renowacji przedmiotów kultu religijnego bardzo często nakłada się warstwy złota o możliwie najmniejszej grubości, zdecydowanie niższej od 0,175 µm. Dotyczy to również importowanych wyrobów, szczególnie z Włoch lub Chin.
O jakości pokrycia powłoki ze złota i jej trwałości możemy mówić jedynie wtedy, gdy stosowane będą obowiązujące normy dla złocenia galwanicznego. W przypadku stosowania złota niedopuszczalne są kompromisy (tabela 5). Stosowanie terminu przedmiot pozłocony przy nałożonej powłoce niespełniającej wymagań odpowiednich norm jest mylące dla klienta.
Maria Gurowska
Tab. 1. Grubość powłoki w zależności od rodzaju
procesu nakładania warstwy złota
|
Rodzaj procesu nakładania warstwy złota
|
Grubość nałożonej powłoki złota [µm]
|
|
Zazłacanie
|
< 0,175
|
|
Pozłacanie
|
0,175 - 0,5
|
|
Złocenie
(Nasze wyroby powlekamy właśnie tą techniką)
|
0.5 - 2,5
|
|
Platerowanie galwaniczne
|
> 2,5
|
Źródło MIL-G-45204C goldplating standards.
Tab. 2. Klasy grubości pokrycia złotem
|
Klasa grubości powłoki złota
|
Grubość nałożonej powłoki złota [µm]
|
|
00
|
0,5 - 0,75
|
|
0
|
0,75 - 1,25
|
|
1
|
1,25 - 2,5
|
|
2
|
2,5 - 5,0
|
|
3
|
> 5,0
|
Źródło MIL-G-45204C goldplating standards.
Tab. 3. Klasy twardości powłok złota
|
Klasa twardości powłoki złota
|
Mikrotwardość powłoki złota
w skali Knoop
|
Klasa grubości powłoki złota
|
|
a
|
min. 90
|
1 i 3
|
|
b
|
91 - 129
|
1 i 2
|
|
c
|
130 - 200
|
1 i 2
|
|
d
|
> 200
|
2
|
Źródło ASTM B 488 Standard Specification for Electrodeposited
Coatings of Gold for Engineering.
Tab. 4. Klasy czystości powłok złota
|
Klasa czystości powłoki złota
|
Minimalna zawartość złota w powłoce [%]
|
Klasa twardości powłoki złota
|
|
1
|
99,7%
|
a, b, c
|
|
2
|
99,0%
|
b, c, d
|
|
3
|
99,9%
|
a
|
Źródło MIL-G-45204C goldplating standards.
Tab. 5. Rodzaje zastosowania powłok złota
|
Rodzaj procesu nakładania warstwy złota
|
Zastosowanie
|
|
Zazłacanie
|
Dla uzyskania efektów kolorystycznych. Pokrycia nie odporne na działanie środków czyszczących.
|
|
Pozłacanie
|
Do wytwarzania biżuterii i wyrobów korpusowych nie narażonych na mechaniczne tarcie.
|
|
Złocenie
|
Do produkcji biżuterii i przedmiotów sztuki sakralnej.
|
|
Platerowanie galwaniczne
|
Do galwanoplastycznego wytwarzania biżuterii i zastępowania metalurgicznych metod wytwarzania. Stosowane są również przy wykonywaniu kopii i rekonstrukcji brakujących elementów obiektów zabytkowych.
|
|
Vermeil
|
Do pokrywania wnętrz naczyń korpusowych, kielichów mszalnych i przedmiotów mających kontakt z produktami spożywczymi.
|
|